Plaats direct je vraag
Wat is een portret?
Een portret is een afbeelding van een persoon, waarop deze herkenbaar te zien is. Dit hoeft niet per se op een foto te zijn. Een portret kan ook vastgelegd zijn in een video of een tekening bijvoorbeeld. Het feit dat het gezicht niet goed herkenbaar te waarnemen is, maakt nog niet er geen sprake is van een portret. Ook andere eigenschappen, zoals kleding of houding, kunnen een persoon identificeerbaar maken.
Voorbeeld portret
Een vriendin van Sandra heeft een video van haar op een feestje gedeeld op Facebook. Hoewel het gezicht van Sandra niet goed te zien is, is Sandra toch niet al te blij met hoe ze is afgebeeld op de video. Haar kleding, haar en bewegingen zijn wel te zien op de video, waardoor ze toch herkenbaar is. In dit geval is er sprake van een portret van Sandra.
Wat kan ik met mijn portretrecht?
Het portretrecht is geregeld in de auteurswet. De komst van de Algemene Verordening Gegevensbescherming heeft regelgeving met betrekking tot portretten echter in hoge mate beïnvloed. Hier zal later in deze blog op worden ingegaan.
In feite is het portretrecht een uitzondering op het auteursrecht. Wanneer op een foto of video een auteursrecht rust (en de maker dus bepaalde rechten heeft), zou de maker toch beperkt kunnen worden in openbaarmaking of publicatie in het geval dat er een portret in de foto of video te zien is. Zo’n portretrecht ontstaat vanzelf en er zijn geen kosten aan verbonden.
In de auteurswet wordt onderscheid gemaakt tussen portretten die in opdracht en zonder opdracht van de geportretteerde gemaakt zijn. Als een portret is gemaakt in opdracht, dan moet de geportretteerde toestemming geven voor publicatie. Denk hier bijvoorbeeld aan foto’s gemaakt bij een bruiloft. De fotograaf mag dan niet zonder toestemming foto’s van het bruidspaar delen op zijn social media pagina. Deze fotograaf heeft echter wel nog een auteursrecht op de foto’s, hij is immers de maker. Hierdoor is het bruidspaar (de geportretteerden) ook enigszins beperkt in het gebruik van de foto’s. Zo moet bij publicatie de naam van de fotograaf vermeld worden en mogen de foto’s niet voor commerciële doeleinden gedeeld worden. Wanneer de geportretteerde afstand doet van zijn of haar portretrecht of dit overdraagt, kan dit geregeld worden in een overeenkomst tussen de maker en de geportretteerde. Deze overeenkomst wordt de ‘quitclaim’ genoemd.
De andere variant die de auteurswet geeft is het portret die gemaakt is zonder opdracht van de geportretteerde. Denk hier bijvoorbeeld aan journalistieke foto’s. Het uitgangspunt is hierbij dat zo’n foto of video vrij gepubliceerd mag worden, er is geen toestemming nodig van de geportretteerde Dit ligt echter anders wanneer de geportretteerde een ‘redelijk belang’ heeft bij verwijdering van de foto. Dit redelijk belang kan privacy, maar ook een financieel belang zijn. Zo mag jouw gezicht niet zomaar gebruikt worden in een reclame zonder dat jij hier toestemming hebt gegeven. Wanneer een portret in nieuws wordt gebruikt bijvoorbeeld, moet het eventuele privacybelang worden afgewogen tegen de vrijheid van meningsuiting en nieuwswaarde van het bericht.
Voorbeeld portret zonder opdracht
Jan is gefotografeerd door een journalist bij een demonstatie in Amsterdam. Het nieuwsbericht waarbij deze foto was geplaats ging over hevige rellen die waren uitgebroken en op de foto werd gesuggereerd dat Jan daaraan meedeed. Hij was echter helemaal niet aan het demonstreren en liep gewoon langs toen er ineens een foto van hem gemaakt werd. In dat geval kan het belang van Jan zwaarder wegen dan het belang van de fotograaf en zou hij de foto kunnen laten verwijderen.
Ben je geportretteerd op een foto en heb je dit liever niet? Neem dan contact op met een advocaat. Deze kan je meer vertellen over de rechtmatigheid van de foto of de video en wat je kan doen tegen de publicatie. Ook als je fotograaf bent kan een advocaat je adviseren over hoe ver je mag gaan met het publiceren van andermans portretten.
Kan ik schadevergoeding krijgen als mijn portret onrechtmatig is gepubliceerd?
Wanneer jouw portretrecht geschonden wordt, kan je bij de rechter een verbod op verdere publicaties vorderen. Ook is het mogelijk om reeds gedane publicaties te laten verwijderen of om rectificatie te eisen. Tegelijkertijd kan je schadevergoeding eisen van de inbreukmaker. De hoogte van deze vergoeding hangt logischerwijs af van hoeveel schade er daadwerkelijk geleden is. De inbreukmaker moet in sommige gevallen naast deze schadevergoeding ook nog een boete betalen. Het schenden van een portretrecht is namelijk krachtens de auteurswet een overtreding.
Wil je een schadevergoeding vorderen bij de rechter? Laat je dan koppelen aan een advocaat die je hierbij kan helpen.
Welke rechten met betrekking tot mijn portret vloeien voort uit de AVG?
De Algemene Verordening Gegevensbescherming is van toepassing op persoonsgegevens en een portret is zo’n persoonsgegeven. Persoonsgegevens zijn namelijk gegevens waaruit een persoon geïdentificeerd kan worden. Wanneer je bent afgebeeld op een foto en herkenbaar bent, is zodoende naast de auteurswet, ook de AVG van toepassing. Een portret is zelfs een bijzonder persoonsgegeven, omdat uit een afbeelding van een persoon altijd wel ras of etniciteit afgeleid kan worden. Voor dit soort bijzondere persoonsgegevens gelden in de AVG nog zwaardere beschermingsregels.
Voor het verwerken van een persoonsgegeven moet een van de grondslagen uit de AVG van toepassing zijn. Toestemming is een van de belangrijkste grondslagen. Wanneer er geen toestemming voor publicatie van een portret is gegeven en er geen andere grondslag van toepassing is, is de verwerking in principe onrechtmatig. Deze toestemming specifiek zijn. Dit betekent bijvoorbeeld dat wanneer een persoon toestemming heeft gegeven voor het delen van zijn portret op Instagram, deze foto niet voor een reclame op televisie gebruikt mag worden.
Een andere grondslag voor verwerking van een foto of video met een herkenbaar persoon erop is bijvoorbeeld het gerechtvaardigd belang. Zo’n belang is bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting. In het geval dat twee belangen botsen wordt een belangenafweging gemaakt bij de vraag of een portret rechtmatig is gepubliceerd. Noemenswaardig is ook nog dat sommige regels uit de AVG niet van toepassing zijn op journalistieke publicaties. Dit heet de journalistieke exceptie. Toch is er voor journalisten altijd nog een grondslag voor verwerking nodig.
Kan ik een foto van mij op straat laten verwijderen?
Veel mensen denken dat je in de publieke ruimte van iedereen foto’s of video’s mag maken zonder dat hier toestemming voor nodig is. Dit is echter niet helemaal waar. Ook op foto’s of video’s die op straat gemaakt zijn kan de AVG of het portretrecht van toepassing zijn. Bij de vraag of een persoon herkenbaar is afgebeeld is van belang dat men niet al te veel moeite moet hoeven doen om iemand te kunnen herkennen. Het heeft wel invloed op de belangenafweging als een foto op straat is genomen. De persoon heeft dan immers minder privacybelang dan thuis, waardoor er in de publieke ruimte meer toegestaan is. Toch moet de fotograaf of filmer bewust zijn van het feit dat de persoon op de afbeelding een redelijk belang kan hebben bij het verwijderen van de foto. Zo is het privacybelang van de gefotografeerde hoger op het strand dan in een drukke winkelstraat bijvoorbeeld.
Wat kan je doen als je denkt dat je portret onrechtmatig is gepubliceerd?
Wanneer iemand herkenbare foto’s van jou deelt op wat voor platform dan ook en je denkt dat jouw privacybelang zwaarder weegt, is het natuurlijk eerst verstandig om met de plaatser van de foto contact op te nemen. Vaak worden foto’s op verzoek dan gewoon verwijderd. Ook kun je vaak bij sociale media platforms zoals Instagram en Facebook terecht als je privacy geschonden wordt. Deze hebben speciale regelingen voor het verwijderen van dat privacy schendende foto’s.
Als je foto niet wordt weggehaald, kan je naar de rechter om verwijdering te vorderen. Ook kan je schadevergoeding vorderen, zelfs als de foto al verwijderd is. Het is namelijk mogelijk dat je schade hebt geleden in de periode dat de foto of de video te raadplegen was.
Wat kan een advocaat doen?
Wanneer je denkt dat er een inbreuk is gepleegd op je portretrecht kan een advocaat gespecialiseerd in het privacyrecht beoordelen of dit inderdaad het geval is. Mocht dit zo zijn, kan deze je voorzien van advies over de vervolgstappen en zo nodig ook bijstaan als het aankomt op een juridische procedure. Daarnaast kan een advocaat je ook adviseren als je regelmatig beeldmateriaal publiceert waarop mensen herkenbaar te zijn.